Novi Tvrđava Teatar i
Srpsko narodno pozorište Novi Sad

Tekst i režija: Vida Ognjenović
Kostimograf: Jelisaveta Tatić Čuturilo
Scenografi: Željko Piškorić i Mladen Stojanović
Muzika: Nikola Čuturilo

Vida Ognjenović
POETESA
Režija: Vida Ognjenović

Igraju:
Milica Stojadinović: Nataša Stanišić
Vasilije, Ava, njen otac: Predrag Momčilović
Jelisaveta, njena majka: Gordana Kamenarović
Katica, njena sestra: Tamara Stanisavljev
Vuk Karadžić: Miodrag Petrović Mina Karadžić: Jovana Balašević Ana Kraus Karadžić: Gordana Đurđević Dimić
Ljubomir Nenadović: Jovan Nešković
Ludvig Frankl: Miroslav Fabri đorđe Rajković: Milovan Filipović Jovan: Milo Lekić
Svetozar, Miličin brat: Marko Savković
Goluban: Peđa Marjanović
Slepica Stefanija: Sanja Ristić Krajnov
Slepica Mela: Višnja Obradović
Slepica Pela: Sanja Mikitišin

REČ AUTORKE

Pojava Milice Stojadinović Srpkinje u književnosti zanimala me još od prvih školskih saznanja. Zapravo, svi smo se primili na anegdotu da je Njegoš skoro podlegao iskušenju i zažalio što je pod mantijom, pa ne može da ima takvu lepoticu za knjeginju. Ipak, tek kada sam dobila književnu nagradu njenog imena, bacila sam se na čitanje i iščitavanje njenog dela, jer me bilo sramota da tako malo znam o njoj. Počela sam opsesivno da se bavim čudnom sudbinom te poetese. Odmah sam videla dramski naboj u tom materijalu, ali mi je bilo jasno da ne treba da pišem biografsku dramu, iako je njena biografija veoma „dramatična“: kako se to kaže za nesvakidašnje životopise. No, mene je, ipak, mnogo više zanimao njen ništa manje „dramatični“ sukob sa samom sobom.

Predstavu Poetesa zamislila sam kao scensku raspravu o uzrocima te njene nesnađenosti. Ona je, po svemu sudeći, žarko želela da sve poravna, da svoj poetski dar niveliše sa običajima, da ne narušava svoj status udavače i ne zanemaruje porodične obaveze koje je imala kao kćer i sestra. Zatim da sanja, da čezne za ljubavlju, da pomiri ljubavna osećanja i smernost. No, nije išlo. Previše je tu bilo nepoznanica za mladu devojku… Njen zanos je bio romantičarski iskren, ali ona nije imala pravu poetsku hrabrost da se slobodno izrazi, već se služila pesničkim retorskim šablonima. Moju pažnju je najviše privukao njen strah od sebe, od svog talenta, to je bilo središno polazište za moju scensku raspravu.

AUTORKA

Vida Ognjenović
(Dubočke/Banjani, 1941)

Rediteljka, dramska i prozna autorka, pedagog.

Bila je stalni reditelj, direktor Drame a zatim upravnik beogradskog Narodnog pozorišta, predavala na univerzitetima u Los Anđelesu i Čikagu, bila redovni profesor novosadske Akademije umetnosti... Njen rediteljski opus čini blizu stotinu pozorišnih, veliki broj TV i radio-režija. Napisala je više drama. Osobenost ove autorke je da režira vlastite tekstove. U mnogim pozorištima bivše Jugoslavije, režirala je raznorodan repertoar, domaću i stranu klasiku te savremenu dramu.

Dve godine bila je selektor Sterijinog pozorja (1992, 1993) i glavni i odgovorni urednik časopisa Scena 1995–2002. Od 2001. ambasador SR Jugoslavije (kasnije Srbije i Crne Gore) u Kraljevini Norveškoj.
Nagrade: Sterijina nagrada za najbolji tekst (Je li bilo kneževe večere?, 1991, Jegorov put, 2001, Kozocid, 2019), Sterijina nagrada za režiju (Jegorov put), Sterijina nagrada za dramatizaciju (Korijen, stablo i epilog – Korijen, stablo, pavetina, memoari Gojka Nikoliša, 1984), Sterijina nagrada za životno delo (2006), Oktobarska nagrada grada Beograda za režiju (Mefisto, 1984),

Zlatni vijenac Sarajevskog MESS-a (Mefisto, 1985), Nagrada “Joakim Vujić” za dramski tekst (Kako zasmejati gospodara, 1998), Nagrada Grada teatra Budva za dramsko stvaralaštvo (2007), Regionalna nagrada “Hugo Klajn” za životno delo u oblasti režije…

Proza i drame su prevođene na engleski, francuski, mađarski, nemački, makedonski, češki, poljski norveški, makedonski, bugarski, mađarski jezik… Autorka prevodi s engleskog i nemačkog jezika.

Knjige drama: Melanholične drame (1991), Kanjoš Macedonović (1993), Devojka modre kose (1993), Setne komedije (1994), Mileva Ajnštajn (1999), Jegorov put (2000), Drame I–III (sabrane drame u tri toma; 2001–2002), Don Krsto (2007).

Knjige priča: Otrovno mleko maslačka (1994, 2009), Stari sat (1996), Najlepše pripovetke Vide Ognjenović (2001), Prava adresa (2007), Živi primeri (2012).

Knjiga proze: Putovanje u putopis (knjiga o Norveškoj i o Isidori Sekulić 2005).

Knjiga eseja: Nasuprot proročanstvu (2007).

Romani: Kuća mrtvih mirisa (1995), Preljubnici (2006, Adulterers, izdanje na engleskom jeziku, 2009), Posmatrač ptica (2010), Maksimum (2017).

Knjiga razgovora: Nema više naivnih pitanja (2008).

Teatrološke studije: Strah od scenske rasprave (1980), Šekspiromanija (1980).

Neke od drama: “Prosidba” od Čehova kako bi je izvodili ludaci u Šerantonu, Kako je daleko od čovjeka do čovjeka (dokumentarna drama), Maj nejm iz Mitar; Kako zasmejati gospodara, 2001, Don Krsto, Ostavite poruku ili Begunci (2014).

Dramatizacije: Mefisto Klausa Mana; Seobe M. Crnjanskog.

Književne nagrade: “Andrićeva nagrada” za pripovetku, “Branko Ćopić” za prozu, nagrada “Prosvete”, “Laza Kostić” za roman, “Karolj Sirmai”, “Ramonda Serbica” za prozu, “Stefan Mitrov Ljubiša” za književno delo, “Todor Manojlović”, Nagrada Narodne biblioteke Srbije za knjigu godine (2007), Statueta “Joakim Vujić”, nagrada Kočićeva knjiga 2011. za životno delo, Svetska nagrada za humanizam 2012. (Ohridska akademija za humanizam), Prozart – međunarodno priznanje za autorski doprinos razvoju balkanske književnosti na festivalu PRO-ZA Balkan u Skoplju.

 

Milica Stojadinović Srpkinja

Rođena je 6. Jula 1828. godine u selu Bukovac, u tadašnjem Austrijskom carstvu, a umrla 25. jula 1878. godine u Beogradu, u tadašnjoj kneževini Srbiji. Bavila sa pisanjem poezije, prevođenjem, sakupljanjem narodnog staralaštva. Govorila je nemački, italijanski, francuski i slovački jezik. Smatra se prvom velikom pesnikinjom srpske književnosti, posle monahinje Jefimije iz 14. veka.

Bila izuzetno obrazovana žena, i veliki ljubitelj i poznavalac književnosti. Ono što je zanimljivo jeste da se ona obrazovala uglavnom sama. O njenom književnom umeću mnogo govore činjenice da ju je Vuk Stefanović Karadžić nazivao “moja šćer iz Fruške” (misli se na Frušku Goru) jer je Milica bila veoma bliska sa Vukovom ćerkom Minom.

O veličini Milice Stojadinović Srpkinje govori i Petar Petrović Njegoš. Poznata je njegova očaranost njenim književnim umećem i njegova rečenica: “Ja pojeta, ona pojeta, da nijesam kaluđer, eto kneginje Crnoj Gori”.

Svoje prve radove, Milica je objavila još kao trinaestogodišnja devojčica, prvi put 1847. godine u Serbskom narodnom listu štampana joj je prva pesma. A već od sledeće godine, njene pesme bivaju redovno štampane u najpoznatijim književnim časopisima onog vremena, kao što su: Vojvođanka, Sedmica, Šumadinka, Fruškogorka, Danica, Putnik i Komarac.

Njene pesme, još od početka stvaranja, nadahnute su izrazitim nacionalnim osećanjem, zato je sama sebi uz ime i prezime dodala pseudonim Srpkinja. Takođe, u njenoj poeziji je pristuno, pored nacionalnog, i versko osećanje.

O bitnosti njene poezije govore i činjenice da je bila zapažena od najuglednijih tadašnjih književnih kritičara kao što su Jovan Skerlić i Anica Savić Rebac, iako joj Skerlić, kao i mnogima nije bio naklonjen.

Pored njenih knjiga pesama, poznat je i Dnevnik U Fruškoj gori 1854. Dnevnik je Milica počela pisati nakon povratka iz Beča kada je bila u poseti kod Mine Karadžić, Vukove ćerke. Tada se susrela sa mnogim viđenim ljudima koji su bili u izgnanstvu, među kojima je bio i knez Mihailo Obrenović i njegova žena Julija.

Pored pesničkog dara, vrdničke ili fruškogorske vile, kako su Milicu Stojadinović Srpkinju nazivali savremenici, ona se smatra i prvom ženom reporterom u Srbiji jer je izveštavala o bombardovanju Beograda 1862. godine.

Njene najpoznatije pesme su: Vijenac srpskom pjesniku Vladici Crnogorskom Petru Petroviću Njegošu (1852), Na Vidovdan (1853), Ljubav i vernost (1855), kao i pesme: Na smrt, Pevam pesmu, Izliv čuvstva i Minki Karadžić.

Poslednjih deset godina života provela je u Beogradu, u kući jednog Grka, sa sluškinjom, nepoznatom devojkom iz Šapca. Nije se udavala. Umrla je u bedi i siromaštvu, 25. jula 1878. godine u Beogradu, potpuno zaboravljena od svog naroda i nekadašnjih poklonika.

Iako je kraj njenog života bio tragičan i usamljenički, srpski narod nije zaboravio njen doprinos nacionalnom i kulturnom identitetu, te tako postoji njena spomen-bista u rodnom selu Bukovcu kao i spomen-ploča na njenoj rodnoj kući u Bukovcu, spomenik Milici Stojadinović Srpkinji u manastiru Vrdnik, a od 1974. godine se u Novom Sadu i na relaciji Bukovac Vrdnik održavaju književni susreti Milici u pohode kao književno memorijalna manifestacija posvećena Milici Stojadinović Srpkinji. Od 1994. godine, Zavod za kulturu Vojvodine dodeljuje prestižnu književnu nagradu Milica Stojadinović Srpkinja za izuzetan doprinos poeziji.


IZ MEDIJA

Milica Stojadinović Srpkinja se smatra prvom ženom koja je bila reporter – izveštavala je o bombardovanju Beograda 1862. godine. Poslednju deceniju svog života provela je u Beogradu, gde je umrla 1878. godine potpuno zaboravljena i siromašna. Kakvu vam je zapitanost donela njena sudbina?

Trebalo bi da češće proveravamo da li smo kao zajednica dovoljno osposobili svoja društvena čula za izuzetnost. Opasno je ako smo i dalje divljački spremni da naterujemo svet da ima isključivo naš lik. Opasno je da smo stalno na oprezu da nam nekažnjeno promakne neko ko se talentom, idejama, ili učinkom uzvisi iznad nas, pa da ga nemilice hvatamo za noge i dovlačimo nazad na zemlju, u prosek i poredak, među nas.

Bavljenje pozorištem u Srbiji podrazumeva razne kompromise. Kako je trajati na tom putu?

Odgovoriću kao Hamlet kad ga pitaju kako je – pokorno hvala, dobro, dobro, dobro. U stvari dobro je trajati na tom putu, jer pozorište živi od toga što se u njemu i privid uzima ozbiljno. E, to me drži da tom putu.

Razgovor sa Vidom Ognjenović vodila Borka Trebješanin ( Politika, 4. decembar 2022)

Milici Stojadinović Srpkinji, ženi pred čijom pojavom je i Njegoš skoro podlegao iskušenju i zažalio što je pod mantijom, pa ne može da ima takvu lepoticu za kneginju, scenski je zrelo udahnula život Nataša Stanišić, studentkinja na master studijama Fakulteta savremenih umetnosti. Naslovnu ulogu vanvremenskog teatarskog prikaza Nataša je tumačila osobeno, potencirajući Miličinu iskrenost, odsustvo svake nadmenosti, ali i neki dečji, patriotski zanos sa kojim je naivno ušla u svet poezije nesvesno svesna straha od sebe same i svog talenta.

U velikom glumačkom ansamblu, pored Nataše Stanišić, izuzetna glumačka ostvarenja zabeležili su Tamara Stanisavljev i Jovan Nešković. Studenti master programa Fakulteta savremenih umetnosti tumačili su uloge Katice Stojadinović, Miličine sestre, i Ljubomira Nenadovića, velikog srpskog pesnika i nikad prežaljene ljubavi glavne protagonistkinje.

Milo Lekić, asistent na katedri za glumu, slojevito je tumačio ulogu mladog sveštenika Jovana, Miličinog suseda iz Vrdnika, koji i pored istinskog obožavanja prve srpske pesnikinje, u Beču, u kući Vuka Karadžića, gostima predstavlja mladu Milicu iz Srema kao pojavu čija lepota očarava, a ne kao poetesu čiji su stihovi već objavljivani u novinama, što već na samom početku implicira da će Milicu i njeno stvaralaštvo svi obožavati, ali malo ko iskreno voleti.

(Sa sajta Fakulteta savremenih umetnosti)